Η Σάμος έχει κατοικηθεί από την 3η π.χ. χιλιετία, αλλά μέχρι τον 6ο π.χ. αιώνα υπάρχουν μόνο παραδόσεις και μύθοι που μιλάνε για την αίγλη του νησιού στα παλιά χρόνια, τότε που ήταν κέντρο του ιωνικού πολιτισμού και μεγάλη ναυτική και εμπορική δύναμη.

Κατά την εποχή της διακυβέρνησης του νησιού από τον Πολυκράτη η Σάμος έγινε ένα από τα μεγαλύτερα κέντρα του Ιωνικού Πολιτισμού, έχοντας να επιδείξει σπουδαία έργα και σημαντικά μνημεία, ανάμεσα στα οποία είναι το Ευπαλίνειο όρυγμα, ο ναός της Ήρας, αλλά και θέατρα, ανάκτορα και άλλα πολλά.

Κατά τους χρόνους του Πολυκράτη ιδρύθηκε και η περίφημη βιβλιοθήκη η οποία περιελάμβανε όλα τα σημαντικά έργα της εποχής με αποτέλεσμα η αυλή της βιβλιοθήκης να μετατραπεί σε ιδιαίτερα αξιόλογο πνευματικό κέντρο και να φιλοξενεί τους μεγαλύτερους διανοητές της εποχής.

Αλλά ο Πολυκράτης πρόσεξε και τα στρατιωτικά θέματα ιδιαίτερα και έτσι σύντομα η Σάμος είχε ένα ισχυρότατο στρατό και ο στόλος της με τις περίφημες και ταχύτατες Σάμαινες κυριαρχούσε στο Αιγαίο μέχρι την εποχή που εμφανίστηκε η Αθήνα με τις νεώτερες και πιο εξελιγμένες αθηναϊκές τριήρεις. Όπως χαρακτηριστικά έγραψε ο Ηρόδοτος τρεις ήταν οι σημαντικές πόλεις που κυριάρχησαν στο Αιγαίο και την Μεσόγειο θάλασσα μέχρι τις μέρες του. Η Κνωσός του βασιλιά Μίνωα (15ος π.χ. αιώνας), η Σάμος του τύραννου Πολυκράτη (6ος π.χ. αιώνας) και η δημοκρατική Αθήνα του Περικλή (5ος π.χ. αιώνας). Όπως χαρακτηριστικά λεγότανε η Σάμος ήταν η πρώτη πόλη μεταξύ των Ελλήνων και των βαρβάρων και ο Πολυκράτης ήταν ο πρώτος Έλληνας που προσπάθησε να ενώσει τους Έλληνες για να αντιμετωπίσει την απειλή των παντοδύναμων Περσών.

Μετά το θάνατο του Πολυκράτη το 522 π.χ. η Σάμος μπλέχτηκε στους πολέμους μεταξύ Ελλήνων και Περσών, εξασθένισε στρατιωτικά και τελικά το 439 π.χ. καταστράφηκε από τους ανταγωνιστές Αθηναίους μετά από πολύμηνη και επίμονη πολιορκία. Σε όλη τη διάρκεια της αρχαιότητας η Σάμος ανέδειξε σημαντικές προσωπικότητες στο χώρο των γραμμάτων και των τεχνών με πιο γνωστούς και με παγκόσμια λάμψη τον περίφημο φιλόσοφο και μαθηματικό Πυθαγόρα και τον διάσημο για την ηλιοκεντρική θεωρία του μαθηματικό και αστρονόμο Αρίσταρχο. Άλλα σημαντικά ονόματα ήταν ο σπουδαίος ζωγράφος Αγάθαρχος, ο διάσημος αρχιτέκτονας Θεόδωρος, ο περίφημος Αίσωπος με τους πασίγνωστους μύθους του, ο τολμηρός θαλασσοπόρος Κωλαίος που όπως λέγεται πρώτος τόλμησε και ταξίδεψε επιτυχώς στον Ατλαντικό Ωκεανό και τέλος το καμάρι της αρχαιότητας, η μεγάλη φιλόσοφος Δαμώ, κόρη του Πυθαγόρα.

Τα επόμενα χρόνια η Σάμος είχε παρακμάσει και απλώς ακολουθούσε την τύχη της υπόλοιπης Ελλάδας πέφτοντας στα χέρια των Μακεδόνων, των Ρωμαίων και των Βυζαντινών, οπότε και δοκιμάστηκε, όπως και ολόκληρο το Αιγαίο, από τις πειρατικές επιδρομές. Μετά την πτώση και την καταστροφή της Κωνσταντινούπολης από τους Σταυροφόρους το νησί περιήλθε στους Βενετσιάνους, το ανακατέλαβαν για ένα διάστημα οι Βυζαντινοί και τελικά το 1346 περιήλθε στην κυριαρχία των Γενουατών. Αλλά οι πόλεμοι και οι αλλεπάλληλες επιδρομές την είχαν καταστρέψει και σιγά-σιγά ερημώθηκε και εγκαταλείφτηκε από όλους τους κατοίκους και από τους ίδιους τους κατακτητές Γενουάτες. Από τότε, γύρω στο 1476 και για σχεδόν ένα αιώνα τη Σάμο κατοικούσαν λιγοστοί βοσκοί στα βουνά. Το 1549 πέρασε από τη Σάμο ο οθωμανικός στόλος υπό την ηγεσία του αρχιναύαρχου Κιλίτς Αλή πασά, ενός πρώην γάλλου αιχμαλώτου που αναρριχήθηκε στα ύπατα στρατιωτικά αξιώματα, ο οποίος γοητεύτηκε από το υπέροχο περιβάλλον του έρημου νησιού και ζήτησε από τον Σουλτάνο να του την δωρίσει. Έτσι ο πασάς έγινε κύριος της Σάμου και προσπάθησε να προσελκύσει νέους κάτοικους για το έρημο νησί προσφέροντας σημαντικά και πρωτόγνωρα για σκλαβωμένους προνόμια στους νέους κατοίκους που το μοναδικό που έπρεπε να εκπληρώνουν ήταν να είναι Έλληνες και Χριστιανοί Ορθόδοξοι.

Τότε ήρθαν πολλοί νέοι κάτοικοι από όλα τα γειτονικά νησιά, τη Μικρά Ασία. Τους επομένους χρόνους και από την Πελοπόννησο και την Κρήτη. Τότε δημιουργήθηκαν και τα πρώτα χωριά, αυτά περίπου που γνωρίζουμε και σήμερα. Μετά τον θάνατο του τούρκου ναυάρχου που αγαπούσε πολύ το νησί εγκαταστάθηκε τούρκος διοικητής, αλλά πάλι με όσα προνόμια κατόρθωσαν οι Σαμιώτες να διατηρήσουν βρισκόντουσαν σε πλεονεκτική θέση σε σχέση με την κατάσταση των άλλων υποδούλων λαών της περιοχής.

Πηγή: greekislands.com